Özel eğitim, özel eğitim gerektiren çocukların eğitimleri için özel olarak yetiştirilmiş personel ve geliştirilmiş programlarla bu çocukların özür ve özelliklerine uygun ortamda sürdürülen eğitimdir. Özel eğitim, beden, zihin, ruh, duygu ve sosyal özellikleri nedeniyle olağan dışı ayrılıklar gösteren, bu nedenle de normal eğitim hizmetlerinden yararlanamayan 0 – 18 yaş grubundaki çocukların eğitimini kapsar. Anayasamızda “Kimse eğitim ve öğretim hakkından yoksun bırakılamaz.” maddesi ve “eğitimde fırsat ve imkan eşitliği” ilkesi özel eğitim hizmetlerinin özünü oluşturmaktadır.

Ülkemizde özel eğitimle ilgili olarak;

· İşitme, görme ve zihinsel engel gruplarına yönelik kaynaştırma eğitimi,

· Özel eğitim okulları,

· Normal okul içinde özel eğitim sınıfları,

· Normal sınıf içinde engelli çocuk,

· Yatılı özel eğitim okulu uygulamaları mevcuttur.

· Otistik bireyler için Bağımlı ve Bağımsız Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi (OCEM) açılır.

Ülkemizde iki türlü özel eğitim verilmektedir.

 1. Engel türü ve derecesine göre açılan okullarda yürütülen eğitim: İşitme, görme, ortopedik ve zihinsel engelliler olmak üzere 4 engel grubunda özel eğitim verilmektedir.

2. Kaynaştırma eğitimi: Özel eğitim gerektiren bireylerin, yetersizliği olmayan akranlarıyla birlikte eğitim öğretimlerini resmi ve özel eğitim kurumlarında sürdürmesi esasına dayanır. Destek eğitim hizmetlerinin sağlandığı özel eğitim uygulamalarıdır. Bu eğitimin özünde öğrencinin en iyi eğitimi normal akranlarıyla bir arada alacağı fikri vardır. Kaynaştırma eğitiminin amacı engelli çocuğu normal hale getirmek değil, onun ilgi ve yeteneklerini en iyi şekilde kullanmasını sağlamak ve toplum içinde yaşamasını kolaylaştırmaktır. Kaynaştırma eğitiminin amaçları:

· Normal eğitimden yararlanamayan özür ve özelliklerine uygun bir okula ya da sınıfa yerleştirilememiş özel eğitime muhtaç çocukların eğitim imkanına kavuşturularak topluma kazandırılmaları,

· Özel eğitime muhtaç çocukların normal çocuklarla sosyal bütünleşmelerinin sağlanması,

·        Engelli çocukların kendilerini kabul etmeleri ve çevrelerinden de kabul görmelerinin sağlanması.

                  Kaynaştırma eğitimi 573 sayılı “Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” (30.05.1997, madde 13), Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği ve Anayasanın 42. maddesine göre düzenlenmekte ve yürütülmektedir.

Kaynaştırma eğitimi, bireyselleştirilmiş eğitim programlarıyla (BEP) engelli ve normal çocukların eğitsel ve sosyal yönden bütünleşmelerini sağlama işidir. BEP öğrencinin performans düzeyinin, eğitim öğretim faaliyetinden amaçlananın ne olduğunun, yöntem ve araçların açıklandığı eğitim programıdır. Bireyseldir ve kaynaştırma eğitimindeki her öğrencinin ayrı bir BEP’i olmalıdır. Kaynaştırma eğitimi, diğer öğrencilere farklı olanı görme ve onları kabul etme düzeylerini geliştirme imkanı da sağlar.

Kaynaştırma, engelli birey için “en az kısıtlayıcı ortam”ı ifade eder. Engel türüne ve düzeyine göre öğrencinin normal akranları arasında daha iyi bir gelişim göstermesi amaçlanır. Ayrıca bütün özel eğitim hizmetlerinde olduğu gibi kaynaştırmada da bireyin en temel ve anayasal haklarından olan eğitim – öğretim faaliyetinden faydalanması da genel bir amaçtır. Engelli birey olumlu bir çevre yaratılması durumunda engelini kabul, kendini ifade, sosyal kaynaşma konusunda gelişim göstermesi amaçlanır. Kaynaştırma eğitiminin kaynaştırma öğrencisine olan faydalarının başında olumlu bir yaklaşım ve ortam sayesinde becerilerini geliştirmek sayılabilir. Engelli bireylerin normal akranlarından soyutlanması, duygusal ve sosyal gelişimlerini olumsuz etkilediği gibi dil, zihin ve kapasite gelişimi açısından çok önemli fırsatlardan yoksun kalmalarına da sebep olmaktadır. Normal akranlarını görme ve değerlendirme, kendine hedef tespiti yapma da bireylerin kazanacağı fırsatlardandır.

En az kısıtlayıcı eğitim ortamı, günlük yaşama bağlı olabileceği, en çok amacın gerçekleşeceği, akranlarıyla en çok bir arada olabileceği, eğitsel gereksinimlerin en iyi karşılandığı, ailenin eğitim sürecine en etkin katılabileceği ve öğrencinin yetersizliğine yönelik fiziksel düzenlemelerin var olduğu eğitim ortamıdır.

                        Diğer öğrencilere olan faydalarının başında farklı olanı görme ve onları kabul düzeylerinin gelişmesine imkan verebilmesi gelmektedir.

Kaynaştırma eğitimine alınacak engelli öğrenciler kimdir?

·Zihinsel engelli çocuklar: Bunlar eğitilebilir zihinsel özürlü olarak belirlenen, zeka bölümleri 45 – 75 arasında bulunan öğrencilerdir. Zeka seviyesi 75 – 89 arasında olan ağır öğrenen öğrenciler de durumlarına göre kaynaştırma eğitimine alınabilmektedir.

· İşitme engelli çocuklar: İşitme engeli 90 desibele kadar olan ve işitme cihazı kullanan çocuklardır.

·Ortopedik engelli çocuklar: Bir organını ya da fonksiyonunu kaybetmiş, iskelet, eklem, sinir sistemi ve kaslarında bir sakatlık bulunan, ancak sınıfta başkasına bağımlı olmadan kalabilen çocuklardır.

· Görme engelli çocuklar: Az gören ya da görme gücünü tümüyle yitirmiş çocuklardır.

·Dil ve konuşma güçlüğü olanlar: Sözel iletişiminde farklı düzey ve biçimlerde ortaya çıkan aksaklıklar nedeniyle dili kullanma, konuşmayı öğrenme ve iletişiminde güçlükler bulunanlar.

Kaynaştırma Eğitiminin İlkeleri Nelerdir?

·  Eğitim her tür engelli insanın temel hakkıdır.

·  Kaynaştırma eğitimi özel ve genel eğitimin ayrılmaz bir parçasıdır.

· Özür türü ve derecesine bakılmaksızın her insan bu hizmetlerden yararlandırılmalıdır. Bütün bireyler öğrenebilir ve öğretilebilir.

· Kaynaştırma eğitimine erken başlamak esastır.

· Kaynaştırma eğitiminde bireysel ayrılıklar esas alınmalıdır (Öğrencilere eşit davranmak, eşitsizliğe yol açar).

· Kaynaştırma eğitimi normal insanlar ve doğal ortamlar içinde verilmelidir.

· Kaynaştırma eğitiminde okul – aile ve çevre işbirliği esastır.

· Kaynaştırma eğitiminde duyu kalıntısından yararlanmak esastır.

· Kaynaştırma eğitiminde engelli çocuğun özür ve özellikleri ne olursa olsun onu olduğu gibi kabul etmek esastır.

· Kaynaştırma eğitimi istek, sabır ve ek gayreti gerektirmektedir.

· Kaynaştırma eğitimi, özürlü insanı toplumun bir parçası haline getirmeyi amaçlar.

Kaynaştırma eğitiminde aile eğitiminin amacı ve önemi:

Aile eğitiminin amacı, öğrenciyi yetiştirirken kazandırılan özelliklerin okul dışı ortamlarda da desteklenmesi, pekiştirilmesi, uygulamaya dönüştürmesi, bozucu etkinin en aza indirilmesi öğrencinin sağlıklı, tutarlı ve devamlı gelişimi için aileleri de okulla birlikte aynı anlayışa sahip kılınması işlemidir.

Eğitim amaçlarının öğrenciye kazandırılması için aile ve çevrenin desteğini kazanmak gerekmektedir. Aile ve çevre okulda öğrenciye kazandırılan bilgi, beceri, tutum ve alışkanlıkları kabul etmez, desteklemez ve uygun ortam hazırlamazsa verilen eğitim işe yaramayacaktır.

Kaynaştırma Uygulamalarında Esaslar

· Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin, eğitimlerini öncelikle yetersizliği olmayan akranları ile birlikte aynı kurumda sürdürmeleri sağlanır.

· Bu bireyler kaynaştırma eğitimlerini özel eğitim sınıflarında yarı zamanlı olarak da sürdürebilirler. Yarı zamanlı kaynaştırma uygulamaları, öğrencilerin bazı derslere, yetersizliği olmayan akranlarıyla birlikte aynı sınıfta ya da ders dışı etkinliklere katılmaları yoluyla yapılır.

· Eğitim hizmetleri, bireylerin eğitim performansına ve öncelikli ihtiyaçlarına göre planlanır.

· Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrenciler, yetersizliği olmayan akranlarıyla aynı sınıfta eğitim görmeleri halinde kayıtlı bulundukları okulda uygulanan eğitim programını; özel eğitim sınıflarında ise sınıfın türüne göre belirtilen eğitim programını takip ederler. Öğrencilerin takip ettikleri programlar temel alınarak eğitim performansı ve ihtiyaçları doğrultusunda BEP hazırlanır.

· Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulaması yapılan okul ve kurumlarda BEP geliştirme birimi oluşturulur.

· Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulamaları yapan okul ve kurumlarda öğrencinin yetersizliğine uygun fiziksel, sosyal, psikolojik ortam düzenlemeleri yapılır. Hizmetlerin etkin bir biçimde yürütülmesi amacıyla özel araç – gereç ile eğitim materyalleri sağlanır ve destek eğitim odası açılır.

· Kaynaştırma uygulamaları yapılan okuldaki personel, diğer öğrenciler ve onların aileleri özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin özellikleri hakkında okul idaresince yapılan planlama doğrultusunda RAM, BEP geliştirme birimindeki ilgili kişilerce bilgilendirilir.

· Okul ve kurumlarda, kaynaştırma yoluyla eğitim alacak bireylerin bir sınıfa en fazla iki birey olacak şekilde eşit olarak dağılımı sağlanır.

· Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden bireylerin bulunduğu sınıflarda sınıf mevcutları; okul öncesi eğitim kurumlarında özel eğitime ihtiyacı olan iki bireyin bulunduğu sınıflarda 10, bir bireyin bulunduğu sınıflarda 20 bireyi geçmeyecek şekilde düzenlenir. Diğer kademelerdeki eğitim kurumlarında ise sınıf mevcutları; özel eğitime ihtiyacı olan iki bireyin bulunduğu sınıflarda 25, bir bireyin bulunduğu sınıflarda 35 öğrenciyi geçmeyecek şekilde düzenlenir.

· Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrencilerin destek eğitim hizmeti almaları için gerekli düzenlemeler yapılır. Bu doğrultuda destek eğitim hizmetleri, sınıf içi yardım şeklinde olabileceği gibi destek eğitim odalarında da verilebilir.

· Özel eğitim okul ve kurumlarına devam eden öğrencilerin kaynaştırma uygulamaları kapsamında, yetersizliği olmayan akranlarının devam ettiği okul ve kurumlarda bazı derslere ve sosyal etkinliklere katılması için gerekli tedbirler alınır.

· Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrencilerin yetersizlik türü, eğitim performansları ve ihtiyacına göre; araç – gereç, eğitim materyalleri, öğretim yöntem ve teknikleri ile ölçme ve değerlendirmede gerekli tedbirler alınarak düzenlemeler yapılır.

· Kaynaştırma uygulamaları ilköğretim programlarını uygulayan özel eğitim okul ve kurumlarında; yetersizliği olmayan öğrencilerin, yetersizliği olan öğrencilerle aynı sınıfta eğitim görmeleri yoluyla ya da yetersizliği olmayan öğrenciler için bu okul ve kurumların bünyesinde ayrı sınıf açılması şeklinde de uygulanabilir.

· Yetersizliği olmayan öğrenciler, istekleri doğrultusunda, çevrelerindeki özel eğitim okullarında açılacak sınıflara kayıt yaptırabilirler. Bu sınıfların mevcutları 5’i özel eğitime ihtiyacı olan birey olmak üzere okul öncesi eğitimde en fazla 14, ilköğretim ve ortaöğretimde 20, yaygın eğitimde 10 öğrenciden oluşur.

· Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrencilerin bulunduğu ilköğretim okullarında bu öğrencileri örgün eğitime hazırlamak amacıyla gerektiğinde hazırlık sınıfları açılabilir.